"Research Has Shown that the Avant-Garde Works Presented at the MSK Earlier this Year, are the Original Avant-Garde Pieces"

1. Aleksandra Exter, Florence, 1913,  oil on canvas, 89 x 133 cm


2. Natalia Goncharova, Evangelists, 1910-1911, oil on canvas, 99,2 x 95,2 cm

Natalia Goncharova, Evangelists, 1910-1911

3. Vassily Kandinsky, Composition, 1914, oil on cardboard, 32,8 x 90,6 cm 

4. Mikhail Larionov, Nude, 1912, oil on canvas, 118,5 x 71 cm

5. El Lissitzky, Proun, 1921, paire, oil on panel, 102 x 48,5 cm

6. Kazimir Malevich, Hawker's Basket, 1920s, oil on wood, 46 x 41 x 53 cm

7. Kazimir Malevich, Distaff of Vologda region, 1920s, oil on wood, 25 x 52 x 85,5 cm

8. Kazimir Malevich, Woodcutters, motif 1912, version late 1920s, oil on canvas, 80,2 x 90,5 cm

Kazimir Malevich, Woodcutters

9. Liubov Popova, Architectonics, 1918, oil on canvas, 114,5 x 78,5 cm

Liubov Popova, Architectonics

10. Nicholas Roerich, Mountain landscape, 1925, oil on canvas, 119,2 x 79,5 cm

OP-ED: FAKE ART OF FAKE NEWS?

Catherine de Zegher

De Russische avant-garde in het MSK Gent

Gedurende een periode van jaren had ik, als directeur van het Museum voor Schone Kunsten in Gent, een masterplan voor het museum ontwikkeld met een reeks internationale tentoonstellingen geprogrammeerd voor 2016-2020, zoals Medardo Rosso, Pioneer of Modern Sculpture en From La Tintoretta aan Artemisia Gentileschi in 2018; Collage door de eeuwen heen en De Russische avant-garde: van Icon tot Square in 2019; en Van Eyck: een optische revolutie in 2020. Als onderdeel van dit tentoonstellingsprogramma zou in 2017 het 10-jarig jubileum van de museumrenovatie van 2007 gevierd worden. Samen met mijn collega's die als het curatoriële team van deze viering optraden, had ik besloten het hele museum een radicale make-over te geven om de rijke collectie in volle glorie tentoon te stellen. Naast verschillende nieuwe elementen, werd de historische sequentie geïllustreerd met specifieke kleuren voor de verschillende tijdperken en gereorganiseerd met de invoeging van een aantal thematische galerijen en verschillende juxtaposities van oude en nieuwe kunst op een relationele manier. Innovatieve projecten werden opgenomen in de historische collectie om het museumbezoek levendiger en toegankelijker te maken in het licht van huidige studies. Drie projecten van hedendaagse kunstenaars, Ria Verhaeghe, Patrick Van Caeckenbergh en Luc Tuymans, droegen bijvoorbeeld bij aan het leggen van verbanden tussen het verleden en het heden en aan het verbeteren van de tocht doorheen de collectie.

Het is in deze context, in het voorjaar van 2017, dat ik gevolg gaf aan het verzoek van de minister van Cultuur, Sven Gatz, om de Toporovski-collectie in Brussel te bezoeken. Mede door de introductie van de minister en na verschillende vergaderingen kwam een vertrouwensbasis tot stand en kreeg ik toegang tot de kunstwerken maar ook tot het archiefmateriaal en historisch onderzoeksmateriaal van de verzamelaars, Igor en Olga Toporovski-Pevsner. In overeenstemming met al de gevestigde principes van due diligence en de deontologie van mijn vak als museumdirecteur, en in het licht van mijn voorkennis van de Russische moderne kunst, kwam ik tot de vaststelling dat het toegang hebben tot een verzameling Russische kunstwerken en archieven van dit niveau in België nieuwe mogelijkheden en een unieke opportuniteit vormden om een van de kritische kunststromingen van de 20ste eeuw te presenteren - een kunststroming die anders buiten bereik is voor een museum met beperkte budgetten en connecties als het MSK in Gent.

Met Johan De Smet, de Senior Curator van het museum en, in dit stadium, twee kunsthistorici die gewaardeerd werden vanwege hun ervaring met de Russische avant- garde, waren we snel overtuigd van het potentieel van het materiaal dat we aan het onderzoeken waren. We overwogen een grootschalige tentoonstelling in 2019, en de werktitel werd al snel The Russian Avant-garde: From Icon to Square, zoals voorgedragen door Noemi Smolik, één van de buitenlandse experten waarmee ik werkte. We hadden als ambitie om een nieuwe visie te ontwikkelen met betrekking tot de Russische avant-garde in een grootse tentoonstelling, en een aantal schilderijen van de Toporovski-collectie zouden kunnen worden geïntegreerd. Ik sprak uitgebreid met de verzamelaars over hun passie en motivatie achter de collectie en de Dieleghem Foundation, de ontwikkeling van het nieuwe museum dat ze in Brussel hadden gepland en de herkomst en betekenis van hun werken.

Tijdens deze gesprekken, die voornamelijk betrekking hadden op de tentoonstelling van 2019, werd ik getroffen door hun kennis van de moderne kunstgeschiedenis, van hun werken en archieven. Dit waren niet alleen eigenaars, maar wetenschappers die een museale collectie wilden tonen met hun Stichting. Terwijl we het uitgebreid archief- en bronnenmateriaal dat we hadden verzameld, bestudeerden, ontstond de overweging om ook een ruimte te wijden aan de Russische avant-garde, en dat naast de andere interventies voor de algemene herinstallatie van het MSK oktober 2017. De Russische moderne kunst heeft immers een diepgaande invloed uitgeoefend op de ontwikkeling van de kunst in Europa tijdens het moderne tijdperk. Zo groeide het idee om bij de herpositionering van de collectie van het MSK in oktober 2017, de ruimte gewijd aan het Belgisch modernisme te flankeren met een zaal gewijd aan het Russische modernisme. De hoop was dat ons werk aan de complete herinstallatie zou bijdragen om het MSK verder in de internationale schijnwerpers te krijgen. De herinstallatie werd trouwens onmiddellijk en alom geprezen om haar gedurfde schoonheid - de pers schreef zelfs dat het de meest interessante en verbluffende museuminstallatie in Vlaanderen was. En in het rapport van 2018 van het selectiecomité voor de museumsubsidies, kon het Ministerie van Cultuur lezen dat het MSK werd gedefinieerd als een van de beste, zo niet het beste, museum in Vlaanderen op alle vlakken.

De opgraving van de feiten is aan u Niet geheel onverwacht begonnen kort na de opening geruchten te circuleren, verspreid door enkele galerieën en kunsthandelaren, die aanvoerden zich te specialiseren in Russische avant-gardekunst, met betrekking tot de authenticiteit van de werken; men suggereerde zonder meer dat het om vervalste werken ging. Ik spreek van geruchten, omdat er geen overtuigende feitelijke basis werd aangereikt voor de beschuldigingen. Zoals gezegd: kenners van moderne Russische kunst keken daar niet écht van op, omdat het een schema is dat zich telkens weer herhaalt.

Meer verwonderlijk is de ongeëvenaarde mediacampagne die dan in Vlaanderen werd gestart, die van de beweerde niet-authenticiteit het overkoepelende thema maakte. Vanaf midden januari 2018, en meer dan zeven weken voortdurend met ongeveer veertig artikelen, werd dit thema herhaald en walste men op een kwetsende en denigrerende wijze over mij heen. Mijn stem werd niet gehoord. Daarna kon ik als ambtenaar niet spreken en ik wilde ook geen polemiek voeden, die gebaseerd was op een onbewezen verwijt. Al die tijd, meer dan acht maanden, ben ik stil gebleven. Mijn gezondheid en mijn werk hebben daar fors onder geleden, en men heeft werkelijk getracht om mijn reputatie de grond in te boren. In feite ben ik quasi-verbannen uit het MSK en gekneveld sinds maart 2018. En het meest schokkend van alles, is dat ik ben onderworpen geweest aan een “Trial by Media”.

De tijd is gekomen om te spreken omdat er onrecht wordt gepleegd dat ingrijpende gevolgen heeft die mijn persoon overstijgen. Sta me toe eerst daarop in te gaan. Vooreerst denk ik aan al de mensen die houden van kunst en geloven in de ware waarde ervan, zij die naar het museum komen voor verlichting, onderwijs en schoonheid, de burgers van Gent en België vandaag: hen is nu de kans ontnomen om deze buitengewone kunstwerken van het begin van de 20e eeuw te zien. Het was de eerste keer dat men ze kon zien, die gelegenheid zal zich in het MSK niet snel meer voordoen. Vervolgens moeten we beseffen dat het hier gaat om een machtsstrijd. Sommigen gaan ver om te beletten dat authentieke werken van kunstenaars van ware genialiteit bekend worden. Zij wensen een deel van de kunstgeschiedenis uit te gommen. Eigenlijk zou een deel van onze hele geschiedenis worden gewist: het corpus van de Russische avant-garde is inderdaad veel groter dan wat we daarvan nu in het Westen kennen; en dit wordt slechts langzaam en met voortdurende tegenwerking onthuld.

Stilte zal niet volstaan.

Er zijn voldoende personen die zakelijke belangen durven laten voorgaan op kunstgeschiedenis en kunstwerken, en ook op de waarheid. Degenen met een belang in deze zaak en in de doeleinden waarvoor het is gebruikt - financieel en politiek - kennen en zwijgen nog steeds over de feiten. Vandaag is3er meer dan het bestaande resultaat van ons eerste onderzoek dat veel kunsthistorisch- en archiefmateriaal opleverde. Vandaag is er ook nieuw materiaaltechnisch bewijsmateriaal, gebaseerd op gespecialiseerd laboratoriumonderzoek, dat duidelijk en onbetwistbaar aantoont dat de tot nu toe geteste werken authentiek zijn. Dit nieuwe materiaaltechnisch bewijsmateriaal met name betrekking op de werken die het scherpst in de media zijn aangevallen.

Ik spreek niet noch voor de verzamelaars noch voor het museum; ik spreek voor diegenen die houden van kunst en schoonheid en waarheid; ik spreek vandaag voor alle doelgroepen voor deze kunst; voor de prachtige kunstenaars die deze werken tot stand brachten: Liubov Popova, Vladimir Tatlin, Nadezhda Udaltsova, Natalia Goncharova, Olga Rozanova, Alexandra Exter, Kazimir Malevich ... , en dat in een tijd van ontreddering en onder grote druk. En ik spreek ook voor diegenen die deze Russische werken na onze levensduur zullen zien en leren begrijpen. We moeten niet toestaan dat de waarheid van deze precaire schoonheid wordt vernietigd op basis van ongefundeerde beweringen en speculaties.

Nu moeten anderen onderzoeken hoe dit schouwspel van ontkenning is gepromoot.
Ik heb mijn eigen verhaal, gebaseerd op grondig onderzoek, bekende feiten en wetenschappelijk bewijs dat mijn oordeel en overtuiging bevestigt. Er is echter een overkoepelende plicht die ons moet leiden en informeren over ons feitenonderzoek: centraal staat het feit dat dit meesterwerken zijn van kunstenaars die hun leven leidden in angst, armoede en soms in de gevangenis, en die voor immense uitdagingen stonden in een wereld van beroering: zij en hun genie mogen niet worden ontkend in de dood zoals ze zo vaak waren in het leven.

Ja, ik geloof in de diepe betekenissen van de kunst, die ons soms eisen stellen. Ik heb mijn hele leven gevochten, in mijn werk, voor schoonheid die wordt ontkend, ik heb gevochten voor diegenen wiens werk wordt overschaduwd of gemarginaliseerd, voor de kunst van vrouwen die in onze samenleving te vaak worden genegeerd of onderdrukt, en voor de kunst van gemeenschappen en culturen waarvan werd geacht dat ze buiten de mainstream van de westerse canon lagen. Wat ik heb gedaan met de Russische avant- garde werken is niet anders dan wat ik heb gedaan om de ware betekenissen van deze andere kunstwerken te bevestigen. Ik heb onderzocht en ontdekt en probeerde hier, zoals altijd, kunstwerken nadat zij werden ontkend en verworpen, vanuit de schaduw in het licht te brengen. Het is tijd voor anderen om te spreken, niet in ontkenning of met de giftige redenering van gevestigde belangen, maar door een helder onderzoek van de feiten.

De Russische werken, die werden geëxposeerd en die verdacht werden gemaakt, zijn iconisch in het ontstaan van hun revolutionaire creatie. Het scenario van de orkestratie is vergelijkbaar met eerdere acties door dezelfde dealers in hun aanvallen op andere musea met avant-garde werk, waarvan de meest notoire bij het Tate Modern in Londen en het House of Mantua in Italië, of nog, in Tours. Daar werd nadien de authenticiteit van de werken van Toporovski bevestigd. Dit scenario werd nu herhaald bij het MSK Gent. De schoonheid en vindingrijkheid van de avant-garde kunst was me vanaf het begin duidelijk en nog meer toen mijn studie en onderzoek zich voortzetten. Vandaag bevestigt het wetenschappelijk bewijs geleverd door onbetwistbare autoriteiten elke claim die ik heb gemaakt voor de werken op basis van het kunsthistorische en archivalische materiaal, zeker van alle werken waarvoor de tests tot nu toe zijn voltooid. Maar degenen die dit weten, en dat zijn er velen, blijven zwijgen. Het wetenschappelijke bewijs is er.

Nu moet eenieder daarvan de implicaties verwerken. Er zijn niet alleen implicaties voor de kunst, maar ook voor onze democratie, en ik doel op het gemak waarmee het openbare gesprek werd gerecupereerd in Vlaanderen en daarbuiten, het gemak waarmee één stelling, voornamelijk vanuit de handelswereld bevorderd, systematisch als de unieke waarheid werd gepromoot. Musea over de he4le wereld hebben redenen om gealarmeerd te zijn door deze zaak, maar ieder van ons die waarde hecht aan het gemotiveerde onderzoek van feiten, moet zich zorgen maken over wat er gebeurt. Het verhaal van onze tijd is meer en meer een verhaal van verborgen agenda's, van misleiding en de manipulatie van meningen.

De autentificatie van historische kunstwerken kan een mysterieuze zaak lijken die aan 'deskundigen' moet worden overgelaten. Velen zijn begrijpelijkerwijs terughoudend om de vaak complexe bespreking van attributie aan te gaan. Deze zaak heeft wellicht toch even de deuren opengetrokken van de duistere en gesloten wereld van een scheefgetrokken kunstmarkt waarin grote partijen niet alleen werken opkopen, maar ook werken die ze niet bezitten verdacht maken. Het verhaal van de Russische werken in het MSK Gent is een thrillerroman waardig. Kunstenaars die hun leven in een buitengewone tijd leidden, middenin sociale en politieke chaos, maakten uitzonderlijk mooie en zinvolle werken met een diep utopisch engagement. Kort na de Russische revolutie waren ze om ideologische redenen gedoemd en veroordeeld, hun werken geschuwd en verboden door Stalin en het staatsapparaat. Veel van de objecten die ze maakten werden vernietigd, terwijl andere werden weggemoffeld door mensen die weigerden te buigen voor de orders van hun politieke heersers. Deze objecten waren verborgen in gesloten gewelven en in verre regio’s buiten het bereik van de machten van de Sovjet-Unie. Ik heb een aantal van deze plaatsen bezocht, en ik vermeld bij wijze van voorbeeld het Museum van Nukus in Oezbekistan: ik sprak er uitgebreid met de directeur, die moeilijke momenten beleefde omwille van het herbergen van kunstwerken van de avant-garde en haar leerlingen.

Naarmate de getijden van de geschiedenis, van oorlog en onzekere vrede, gedurende de 20e eeuw over het continent gleden, en toen een rijk opkwam en verviel, zijn in de ruïnes de verborgen caches van deze wonderen onthuld. Aanvankelijk werden de eens verboden werken uit gesloten en verzegelde kluizen genomen om verkocht te worden aan degenen die hun waarde begrepen. In boeiend detail werpen David Harel en Joseph Agassi licht op het onderwerp in hun boek Malevich: The Lost Paintings.

Uiteindelijk zijn de feiten heel eenvoudig en duidelijk: als objectief wordt aangetoond dat de werken van een bepaalde tijd zijn, door wetenschappelijke testen die nu buitengewone nauwkeurigheid hebben, uitgevoerd in toonaangevende gespecialiseerde laboratoria met een onberispelijke reputatie, door wetenschappers die, net als ik, geen financieel belang hebben bij de uitkomst, wordt de waarschijnlijkheid dat ze vals zijn onooglijk klein. Acht werken zijn tot nu toe getest en geanalyseerd en alle zijn bevestigd en geplaatst in het tijdperk dat aan hen is toegeschreven. Het materiaaltechnische bewijsmateriaal met betrekking tot twee werken was vóór de opening beschikbaar in het museum. Men is er overheen gewalst. Wanneer de analyses van de volgende te testen schilderijen klaar zijn, zullen er resultaten zijn voor de helft van de vierentwintig tentoongestelde werken.

We moeten ons dan afvragen: wie zou er op het moment dat de kunstwerken werden gemaakt die werken vervalsen, werken die niet alleen geen financiële waarde hadden, maar ook verboden waren? Wie zou werken kopiëren die, hoewel we ze nu erkennen voor hun leven en schittering, niet alleen controversieel waren maar spoedig zouden worden veroordeeld? Het bewijs van herkomst, van de kunstgeschiedenis, en van archiefdocumenten en vooral van de schoonheid die we zien, is volledig geleverd door de ouderdom van de materialen en de datering van hun gebruik.

Het volledige verhaal van de Toporovski-collectie in de Stichting Dieleghem en van de werken uit de collectie die in het MSK getoond werden zal onthuld worden in het boek dat gepubliceerd zal worden in het voorjaar van 2019. U zal daar al het bewijsmateriaal en de herkomst vinden: de kunsthistorische, de archivalische, de literaire en de materiaaltechnische analyses ... Uiteindeljk zal u dan vaststellen dat er maar weinig werken zijn, in gelijk welk museum, ... met dergelijke precieze bewijzen!